Ο Κύκνος στο Καλοκαιρινό Τρίγωνο και στο Γαλαξιακό επίπεδο
Οι αρχαιότερες καταγραφές αστεριών και αστερισμών που έχουν βρεθεί σε πήλινες πλάκες από τους Σουμέριους και σε οστά στην Κίνα χρονολογούνται πάνω από 3.500 χρόνια πριν. Ακολούθησαν αρκετοί κατάλογοι αστεριών και χάρτες του ουρανού ανά τους αιώνες στις διάφορες ηπείρους και χώρες με ποικίλες ονομασίες αστεριών και αστερισμών. Το 1922 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (ΔΑΕ) μοίρασε τελικά όλο τον ουρανό σε 88 αστερισμούς με διεθνή ονόματα - τα ακριβή όρια καθορίστηκαν το 1928.
Για το βόρειο ημισφαίριο επικράτησαν κυρίως οι ονομασίες των αστερισμών που είχαν δώσει οι Αρχαίοι Έλληνες, στο Νότιο ημισφαίριο κυρίως νεότερα ονόματα που έδωσαν Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι. Για τον χαρακτηρισμό των αστέρων ακολουθήθηκε το σύστημα του Bayer που δημοσιεύθηκε το 1603, κατά την οποία ο λαμπρότερος αστέρας ενός αστερισμού παίρνει το πρώτο γράμμα της ελληνικής αλφαβήτου πριν από το όνομα του αστερισμού, π.χ. α του Κύκνου - πάνω από 24 αστέρια ακολουθούν πρώτα κεφαλαίοι και μετά μικροί λατινικοί χαρακτήρες.
Για τους λαμπρότερους αστέρες έχουν παραμείνει και ονόματα που είχαν δώσει κυρίως οι Άραβες κατά τη Χρυσή Εποχή του Ισλάμ. Π.χ. ο α του Κύκνου είναι ο Ντένεμπ.
Παράλληλα όμως με τους επίσημους
αστερισμούς χρησιμοποιούνται και
κάποιοι ανεπίσημοι τοπικοί ή και
διεθνείς σχηματισμοί αστεριών
(αγγλικά: asterisms σε αντίθεση με τα
επίσημα constellations), μικροί μέσα
σε κάποιον αστερισμό
ή μεγάλοι που αποτελούνται από
άστρα διάφορων αστερισμών.
Π.χ. τα Χειμερινά“ Τρίγωνο” και
“Εξάγωνο” και η “Τσαγιερα”.
Ένας γνωστός σχηματισμός είναι το “Καλοκαιρινό (ή Θερινό) Τρίγωνο” που κυριαρχεί το καλοκαίρι στον νυχτερινό ουρανό. Σχηματίζεται από τα τρία λαμπρότερα αστέρια του καλοκαιρινού ουρανού: τον Ντενέμπ, (α του Κύκνου), τον Αλτάιρ (α του Αετού) και τον - λαμπρότερο απ’ όλους - Βέγκα (α της Λύρας).Μέσα σ’ αυτό το τρίγωνο βρίσκουμε άλλον έναν σχηματισμό, το “Σταυρό του Βορρά” ή “Βόρειο Σταυρό”, ο οποίος σχηματίζεται από τα λαμπρότερα άστρα του Κύκνου: Ντενέμπ (α Κύκνου), Τζιενά (ε Κύκνου), δ Κύκνου, Σαντρ (γ Κύκνου), Αλμπιρέο (β Κύκνου).
Από την Ελλάδα ο Κύκνος φαίνεται όλο το Χρόνο. Το καλοκαίρι όλη τη νύχτα: Από τον Ιούνιο που ανατέλλει λίγο μετά τη δύση του Ήλιου και έχει φτάσει πριν το ξημέρωμα στο ζενίθ.
Κάθε βράδυ θα τον βρίσκουμε με τη δύση του Ήλιου όλο πιο ψηλά στον ουρανό και θα δύει όλο πιο νωρίς. Το Χειμώνα είναι κοντά στον ορίζοντα: τον Ιανουάριο τον προλαβαίνουμε μόλις 1-2 ώρες πριν δύσει στα ΔΒΔ που “βουτάει” στον ορίζοντα, ενώ από το Φεβρουάριο τον παρατηρούμε καλύτερα πριν ξημερώσει να “πορεύεται” παράλληλα στον ABA ορίζοντα. Κάθε μέρα ανατέλλει πιο νωρίς.
τον Αύγουστο 11:00 μμ
Τον Κύκνο που είναι ένας από τους εύκολα αναγνωρίσιμους αστερισμούς μπορούμε επίσης να τον χρησιμοποιήσουμε για να εντοπίσουμε το επίπεδο (ισημερινό) του Γαλαξία μας, δηλαδή το επίπεδο που βρίσκεται το πυκνότερο σε μάζα (και αστέρια) μέρος του γαλαξιακού δίσκου - κάθετα στον άξονα περιστροφής του.
Ο Κύκνος “πετάει” ακριβώς πάνω στον γαλαξιακό ισημερινό και μάλιστα στο πιο φωτεινό σημείο - εκεί που βλέπουμε τα περισσότερα άστρα.
Στην επέκταση του σώματός του, δηλαδή της γραμμής Αλμπιρέο – Ντένεμπ, απλώνεται και στις δύο κατευθύνσεις το υπόλοιπο μέρος του Γαλαξία που βλέπουμε.